Enna? Ik had er ook nog nooit van gehoord. Nou ken ik Sicilië aardig goed, maar deze stad en omgeving – nota bene het centrale middelpunt van Sicilië – was mij onbekend. Het wordt ook wel de navel van Sicilië genoemd. Ik ben een paar dagen op pad geweest met lokale gidsen en werd gegrepen door de natuur, de passie van de mensen en de mythische historie van ‘Kore’ die nog steeds voelbaar is.
Dit minder bekende plekje op Sicilië mag je niet missen als je van slow travel houdt. De temperatuur is aangenaam vanwege de hoge ligging (ca. 900 meter boven zeeniveau). Je kunt het bovendien goed combineren met een paar dagen aan de kust.
Ik ben geen toerist tegengekomen (oktober), leerde over de legende van Kore en heb een aantal ‘slow’ workshops gedaan met ambachtslieden uit de omgeving, heel erg zen.
Enna heeft sporen van ver vóór het jaar 1.000 v. Chr.. Het is altijd een strategische plek geweest vanwege de centrale én hogere ligging op 900 meter boven zeeniveau. Enna was 2.000 jaar geleden het militair centrum van Sicilië dankzij de centrale ligging, de rivier Gela én dankzij de vruchtbare grond.
In een notendop: in de prehistorie werd deze streek al bewoond door de ‘Sicanen’. Na de Griekse en Romeinse overheersing werd Enna een Byzantijns militair bolwerk. Een bloeiende Arabische periode volgde en daarna het Koninkrijk Sicilië en de eenwording van Italië. In 1927 werd Enna tot hoofdstad van de provincie benoemd door Mussolini. In die periode (tot de jaren ‘80) was er veel landbouw en zwavelwinning.
De prachtige stad ligt op een heuvel en doet wat Arabisch aan. Op een enkel plein zie je invloeden van de fascistische bouwperiode van begin vorige eeuw. Je vindt er maar liefst 91(!) kerken en er wonen zo’n 20.000 mensen. De deuren hoeven hier niet op slot. Mensen kennen elkaar en het doet heel dorps aan.
Door de hoge ligging is de temperatuur aangenaam en kan het ‘s nachts aardig afkoelen. In Enna Bassa (het lagergelegen gedeelte van de stad) is een belangrijke universiteit van Sicilië: Kore, de vrije universiteit van Enna.
Het kasteel van Enna was tijdens mijn bezoek gesloten vanwege restauratie. Normaal is het open voor bezoek. Het domineert boven op de top van de stad. Met goed weer is de Etna vanaf hier duidelijk zichtbaar (de afstand is ca. 100 kilometer).
Rocca di Cerere Geopark strekt zich uit over het Erei-gebergte en omvat behalve Enna ook de gemeentes Aidone, Assoro, Calascibetta, Nissoria, Leonforte, Piazza Armerina, Valguarnera en Villarosa.
Het gebied, rijk aan geschiedenis en cultuur, dankt zijn naam aan de ‘Rots van Ceres’, een heilige plaats gewijd aan Ceres, de Romeinse godheid van de landbouw (gelijk aan de Griekse godin Démeter).
Rocca di Cerere Geopark is niet alleen natuurlijk en geologisch erfgoed, maar staat ook symbool voor de duurzame relatie tussen de mens en zijn omgeving. Het landschap lijkt hier en daar op de Val d’Orcia en de Crete Senesi van Toscane. De wegen zijn een enkele keer slecht maar over het algemeen goed te bereiden met een normale auto. Heel veel amandelbomen, olijfgaarden en bos afgewisseld met glooiend heuvellandschap.
Rocca di Cerere Geopark heeft als taak om duurzame ontwikkeling te bevorderen. De lokale gemeenschap wordt actief betrokken bij de verbetering en het behoud van natuurlijk en cultureel erfgoed. De ambitie is om de geschiedenis en waarden van het land te behouden en door te geven aan toekomstige generaties.
Zo is in Enna de organisatie Kore Siciliae ontstaan: zo’n 55 lokale ambachtslieden en ondernemers die met passie hun werk doen hebben zich verenigd. Ze laten je graag kennis maken met hun bijzondere werk. Ik heb bij een aantal van de vakmensen mee mogen kijken. Een bijzondere ervaring en in mijn ogen een unieke vorm van slow toerisme.
De Latijnse naam voor Persephone is Kore. Zij was de maagd en dochter van Demeter die volgens de legende werd ontvoerd door Hades, god van de onderwereld. Dit gebeurde op de berg Cozzo Matrice bij Enna.
Om het verdriet van de moeder te verzachten mocht Kore (Persephone) 6 maanden per jaar terugkeren naar haar moeder: van de lente tot einde zomer. Daarna moest ze weer terug naar de onderwereld (herfst en winter). Zo wordt volgens de Griekse mythologie het ontstaan van de seizoenen verklaard.
In Enna en omgeving wordt het woord ‘Kore’ nog steeds gebruikt in de lokale taal, met als betekenis ‘meisje’.
Floristella-Grottacalda is een bijzondere plek: je bent hier op een verlaten mijnenpark midden in een natuurgebied. Nog tot na de tweede Wereldoorlog waren hier zwavelmijnen actief. De mijnen werden pas definitief gesloten in 1987.
Bovenaan de Floristella-vallei staat het Palazzo Pennisi, de statige residentie van de eigenaarsfamilie Pennisi. De weelde en grootsheid van het gebouw staan in groot contrast met de soberheid van de plek. Volwassenen en jonge jongens (‘carusi’) werkten hier onder erbarmelijke omstandigheden in de mijnen.
Een aantal jaren geleden heeft een enorme bosbrand gewoed in het park. De gevolgen zijn nog zichtbaar maar het herstel is in gang. Het natuurpark leent zich uitstekend voor wandelingen en mountainbiken. Je kunt dit doen onder leiding van gids Michele Barbano, maar je kunt hier natuurlijk ook zelf wandelen of fietsen.
Michele heeft met zijn vrouw een agriturismo waar je ook duurzame excursies kunt doen. Dit is ook voor kinderen een leuke plek. Zo kun je hiken met ezels en meekijken bij de bijenteelt.
Via een trail-route kun je door het park naar Palazzo Pennisi wandelen. In de villa kun je (op afspraak) een rondleiding doen met de gids. Heel interessant, behalve over de tragische historie van de mijnen ook de uitleg over planten en dieren. Het hele park is te mountainbiken (of te wandelen) in een ronde van zo’n 10 km. Je kunt ook van het Lago di Pergusa naar de mijnen fietsen. Hier kun je e-bikes huren.
Cozzo Matrice is de plek waar volgens de legende Pluto voor het eerst maagd Persephone (Kore) uit de bovenwereld stal en haar tegen haar wil naar de onderwereld bracht.
De berg ligt net buiten Enna. Met een 4-wheel drive gaan we met de gids omhoog tot ongeveer halverwege de berg. Vanaf daar lopen we langzaam verder omhoog: 360 graden uitzicht op Enna, het Lago di Pergusa, de prachtige vallei met glooiende heuvels en in de verte de stomende Etna.
Cozzo Matrice is een werkelijk prachtige plek, midden in de natuur en precies in het midden van Sicilië. Boven op de berg zie ik het Lago di Pergusa en de ruïnes van een oude nederzetting. Alles spreekt van een ver verleden. Het is ook een mysterieuze plek met een eeuwenoude geschiedenis.
We gaan even zitten en de gids legt uit: we zien nederzettingen uit het Neolithicum (uit de 14e eeuw voor Christus), een uit steen gehouwen ruimte voor rituelen, ruïnes van een werkplaats uit de kopertijd. Grafkamers en gaten in rotsen voor het inbrengen van palen voor hutten. Rotsachtige grotten (waarschijnlijk prehistorische nederzettingen) en als hoogtepunt ruïnes van de tempel gewijd aan godin Kore. Op Cozzo Matrice zijn ook de eerste Hellenistische resten van Italië gevonden.
Op de berg voel ik de enorme energie van de natuur en van het rijke verleden. Ik verbaas me over zo’n bijzondere plek, die toch compleet verlaten is. Later begrijp ik dat diverse ingediende subsidieverzoeken bij de overheid om deze prachtige plek te eren en in stand te houden, tot nu toe mislukt zijn. De archeologische vondsten worden bewaard in het Regionaal Archeologisch Museum van Enna en in het Alessi Museum van Enna.
Je kunt de berg Cozzo Matrice te voet bereiken. Met een gids kun je deels met de auto omhoog.
Het Lago di Pergusa ligt op 670 meter hoogte in het Erei-gebergte. De oorsprong van het meer wordt gedateerd op 20.000 jaar geleden en is ontstaan door een aardverschuiving.
Helaas is het meer tegenwoordig bijna leeg door het enorme watertekort vanwege klimaatverandering. Het is een belangrijk gebied voor flora en fauna. Maar het verliest door het weinige water zijn positie als rustplek voor trekvogels. Het beschermde gebied maakt deel uit van het Natura 2000-netwerk en maakt als geosite van het “Rocca di Cerere Geopark” deel uit van de Europese Geopark Netwerken (EGN).
Vreemd genoeg ligt rondom het meer een (verlaten) Formule-1 parcours uit de jaren ‘60 van de vorige eeuw. We doen een rondje op de fiets over de racebaan. Een bizarre ervaring op een zondagmiddag met nog enkele andere mensen die hier fietsend of joggend hun vrije dag rondbrengen. Juichend ga ik over de finish bij een lege tribune.
Piazza Armerina is een stadje vlakbij Enna. In dit stadje vind je in een openluchtmuseum de restanten van een enorme Romeinse villa: Villa Romana del Casale. Dit is één van de best bewaarde villa’s uit de Romeinse tijd met prachtige vloermozaïeken. Dit is de enige plek waar ik toeristen ben tegengekomen. Piazza Armerina heeft bovendien een mooi historisch centrum met ook hier zo’n 100 kerken en een fraaie kathedraal.
In augustus is in Piazza Armeria 3 dagen het ‘Palio dei Normanni’.
Vanaf vele plekken in Enna kijk je uit op een bijzonder stadje op een heuveltop: Calascibetta. Het stadje is gebouwd door de Arabieren toen ze Enna belegerden. Het stadje biedt prachtige uitzichten en kronkelende middeleeuwse straatjes. Calascibetta heeft een prehistorische necropolis, de necropoli di Realmese en een Byzantijns dorp Vallone Canalotto.
Calascibetta ligt op de route van de Antica Trasversale Sicula, de oude Siciliaanse Trasversale. Een trail van 650 kilometer dwars door Sicilië van de westelijke provincie Trapani naar Ragusa in het oosten.
Vanuit het park Floristella-Grottiscalda rijden we naar een vervallen boerenhuisje in Valguarnera Caropepe. Je kunt dit trouwens ook op de fiets doen. We zijn hier echt in de middle of nowhere en het landschap doet aan als de Crete Senesi in Toscane (de gele krijtheuvels).
Binnen staat Ambrogio kennelijk al urenlang te roeren in een pan. Geen haast. Gewoon roeren. Dit is voor hem en zijn broer Nino dagelijkse kost, niet voor toeristen, maar ze maken verse ricotta die ze verkopen aan lokale winkels. Ik ben gefascineerd door het trage schouwspel en eindelijk mag ik de ricotta proeven.
De broers van het agro-zoötechnisch bedrijf F.lli D’Angelo (onderdeel van de Kore Siciliae) zijn een circulaire economie: op hun 70 hectare grond produceren ze voer voor hun schapen, waarvan ze de melk – met de hand en machinaal – melken, die vervolgens rauw verwerken in de historisch verklaarde zuivelfabriek, een erfenis van vader Giuseppe. In dit bedrijf dat traditie en innovatie combineert, produceren Nino en Ambrogio elke dag 20 kilo ricotta en 20 kilo kaas volgens een eeuwenoud proces.
Je kunt hier meekijken of meehelpen. De fratelli d’Angelo hebben geen website. Het e-mailadres is f.lldangelo@arubapec.it
De ‘Piacentinu Ennese’ van de gebroeders D’Angelo verdient een aparte vermelding: kaas verwerkt met saffraan uit eigen productie. Nino en Ambrogio maken deel uit van de ‘Cooperativa Oro Rosso di Sicilia’. Zij leveren saffraan aan alle bedrijven die Piacentinu Ennese Dop produceren.
Met respect voor dieren, milieu en de natuurlijke biologische cyclus hebben Nino en Ambrogio ervoor gekozen om hun zuivelproductie te beperken met behoud van de hoge kwaliteit van hun producten. Ze zijn online (nog) niet te vinden maar dankzij mond-op-mondreclame bereiken ze sinds kort ook de buitenlandse markt.
Je kunt hier in oktober of november (afhankelijk van het seizoen) ook deelnemen aan de saffraanoogst.
Midden in het centrum van Enna vind je de werkplaats van Angelo Scalzo. In zijn kleine, overvolle winkeltje speelt klassieke muziek en is Angelo bezig met de restauratie van Jezus aan het kruis uit de 17e eeuw (afkomstig uit de Chiesa San Giuseppe in Enna). Dit kruis zal gebruikt worden tijdens de processie van Enna in de Settimana Santa voor Pasen. Angelo vertelt vol passie over zijn werk en zijn leven terwijl hij het hout van het kruis bewerkt.
Ik mag hem assisteren met het aanbrengen van bladgoud. Het is het meest rustgevende werkje wat ik in tijden heb gedaan. Als ik hem vraag wanneer het kruis af moet zijn, kijkt hij me vragend aan. Als het af is…
Angelo heeft na vele vakopleidingen al meer dan 35 jaar zijn Bottega in Enna. Hij is verliefd op zijn werk met zijn handen, hoofd en hart. Hij gebruikt alleen natuurlijke ingrediënten voor zijn restauraties, geen synthetische stoffen. Angelo laat je graag kennismaken met zijn kunsten en je kunt het zelf uitproberen in een workshop in zijn authentieke winkeltje. Geen website. Het adres is Via Kamuth, 3 in Enna. E-mailadres is scalzoangelo@yahoo.it
Eėn van de lokale ondernemers van Kore Siciliae is Giuliana di Franco. In Italië zeer bekend als juwelenmaker. Ze maakt de mooiste meesterwerkjes als ringen, oorbellen of kettingen met een duidelijke signatuur. Je kunt bij haar een workshop doen in haar atelier waarbij je met Giuliana je eigen sieraad ontwerpt. Giuliana maakt het werkje af en en na 3 dagen kun je het mee naar huis nemen.
Rosario Umbriaco is geboren en getogen in Enna. Hij heeft in de stad zijn eigen ‘Tavola calda e Bottega’, al in 1974 gestart door zijn vader. Zijn heerlijke recepten zijn allemaal met lokale ingrediënten, waaronder met lokale kaas en saffraan. Inmiddels is Umbriaco in Italië beroemd voor zijn heerlijke arancini en show cooking.
De laatste avond in Enna mag ik meehelpen pizza bakken met Paolo in zijn piepkleine bakkerij in het centrum van Enna. Paolo wist op zijn 13e al dat hij bakker wilde worden en doet zijn werk nog steeds met veel liefde. Hij bakt de heerlijkste broodjes en gebak en legt geduldig uit hoe het pizzadeeg te maken. Leuk om te doen, maar mijn pizza was geen groot succes. Zijn broodjes zijn heerlijk.
Een enorme toegevoegde waarde vond ik de uitleg van de gidsen, zonder wie de magische ervaring zeker niet hetzelfde was geweest.
TIP: Carmen en Michele zijn ervaren en erkende fiets- en wandelgidsen van Enna en omgeving.
Enna kent een aantal leuke en heel betaalbare B&B’s. Ik heb overnacht in la Casa di Pinocchio en in Bianko EcoChic. De laatste ligt naast het atelier van restaurateur Angelo Scalzo.
Vanaf Catania is het een uur rijden met de auto of met de bus (er zijn geen treinen).
Het voordeel van Enna is dat het dankzij de hoge ligging nooit drukkend warm wordt. Je bent hier echter wel midden in het land dus er is geen verkoeling van de zee. ’s Nachts koelt het aardig af. De beste periode is het voor- of najaar.
Wil je graag een georganiseerde reis met lokale ervaringen en gidsen zoals hierboven geschreven, vul dan onderstaand offerteformulier in. Je boekt dan direct bij de lokale touroperator. Wij ontvangen een kleine vergoeding.
Als je een offerte aanvraagt, sturen we deze door naar de lokale partner en zij bevestigen aan jou de prijs en beschikbaarheid (Engelstalig). Als je akkoord gaat, bevestig je de reis. Je betaalt dezelfde prijs als wanneer je direct reserveert. Verdere afhandeling van de reservering en betaling regel je met de lokale leverancier (met wie wij goed contact en afspraken hebben).
"*" geeft vereiste velden aan
Met een passie voor reizen en fotografie én meer dan 30 jaar ervaring in de reisbranche, deel ik graag mijn bijzondere natuur-reistips. Reizen is heerlijk en belangrijk, je ontmoet nieuwe mensen en culturen en het opent je blik op de wereld.
Leuk en leerzaam uitje op Texel: zilte proeverij Wij gaan geregeld een dagje naar Texel om te fietsen. Met de fiets op de boot over naar het eiland. Een echt vakantiegevoel en zo dichtbij. Op sommige plekken op het eiland is het druk, maar buiten de dorpen om is het...
Bijzonder én duurzaam overnachten Duurzaam overnachten tijdens je reis of vakantie kan op vele manieren. We selecteren bijzondere overnachtingen die elk - op hun eigen manier - een actief duurzaamheidsbeleid voeren. Dat kan bijvoorbeeld zijn door hun lokale of...
Wandelen in natuurpark de Texelgruppe over de Meraner Höhenweg De Texelgruppe is het grootste natuurpark van Zuid-Tirol. Het gebied wordt in het zuiden omkaderd door Merano, in het westen door het dal Schnalstal, in het oosten door het...
Laat je inspireren
Ben je op zoek naar de mooiste wandel- en fietsroutes? Of wil je informatie over reizen met de trein of advies voor de mooiste roadtrips door de natuur. Laat je inspireren voor je volgende reis in het groen; ideeën om je eigen reis te plannen of te kiezen voor een georganiseerde reis.
